زندگینامه احمد شاملو
زندگینامه احمد شاملو
احمد شاملو در 21 آذر سال 1304 در خیابان صفی علیشاه تهران به دنیا آمد. پدرش حیدر نام داشت که تبار او به گفته شاملو در شعری از مجموعه مدایح بی صله، به اهل کابل برمی گشت؛ مادرش کوکب عراقی است. دوره کودکی را به خاطر شغل پدر که افسر ارتش بود و هرچند وقت را در جایی به مأموریت می رفت، در شهرهایی چون رشت، سمیرم، اصفهان، آباده و شیراز گذراند. (به همین دلیل شناسنامه او در شهر رشت گرفته شده و محل تولد در شناسنامه رشت نوشته شده است.)
در اوایل دهه 20 خورشیدی پدرش برای سر و سامان دادن به تشکیلات از هم پاشیده ژاندارمری به گرگان و ترکمن صحرا فرستاده شد. احمد شاملو همراه با خانواده به گرگان رفت و به ناچار در کلاس سوم دبیرستان ادامه تحصیل داد. در آن هنگام در فعالیت های سیاسی شمال کشور شرکت کرد و بعدها در تهران دستگیر شد و به زندان شوروی در رشت منتقل شد. پس از آزادی از زندان با خانواده به رضائیه (ارومیه) رفت و تحصیل در کلاس چهارم دبیرستان را آغاز کرد.
احمد شاملو با به قدرت رسیدن پیشه وری و جبهه دموکرات آذربایجان به همراه پدرش دستگیر می شود و دو ساعت جلوی جوخه آتش قرار می گیرد تا از مقامات بالا کسب تکلیف کنند. سرانجام آزاد می شود و به تهران باز می گردد و برای همیشه ترک تحصیل می کند.
زندگینامه احمد شاملو
احمد شاملو در بیست و دو سالگی (1326) با اشرف الملوک اسلامیه ازدواج کرد. هر چهار کودک او، سیاوش، سامان، سیروس و ساقی حاصل این ازدواج هستند. در همین سال اولین مجموعه اشعار او با نام «آهنگ های فراموش شده» به چاپ رسید و او هم زمان کار در نشریاتی مثل «هفته نو» را آغاز کرد.
احمد شاملو در سال 1330 شعر بلند «23» و مجموعه اشعار «قطع نامه» را به چاپ رساند. در سال 1331 به مدت حدود دو سال مشاورت فرهنگی سفارت مجارستان را بر عهده داشت.
در سال 1332 پس از کودتای 28 مرداد با بسته شدن فضای سیاسی ایران، مجموعه اشعار آهن ها و احساس توسط پلیس در چاپخانه سوزانده شد و با یورش ماموران به خانه او، ترجمه طلا در لجن اثر ژیگموند موریس، بخش عمده کتاب پسران مردی که قلبش از سنگ بود اثر موریوکایی، تعدادی داستان کوتاه نوشته خودش و تمام یادداشت های کتاب کوچه از میان می رود و… توسط پلیس ضبط شد و دیگر هرگز به دست نیامدند.
احمد شاملو موفق به فرار شد، اما پس از چند روز فرار از دست ماموران، در چاپخانه روزنامه اطلاعات دستگیر شده، به عنوان زندانی سیاسی به زندان موقت شهربانی و زندان قصر منتقل شد. در زندان علاوه بر شعر، به نوشتن دستور زبان فارسی پرداخت و قصه بلندی به سیاق امیر ارسلان و ملک بهمن نوشت که در انتقال او از زندان شهربانی به زندان قصر از بین رفت. او در سال 1334 پس از یک سال و چند ماه از زندان آزاد شد.
زندگینامه احمد شاملو
احمد شاملو در سال 1336 با طوبی حائری ازدواج کرد، اما این ازدواج هم چهار سال بیشتر دوام نیاورد و آن ها در سال 1340 از یکدیگر جدا شدند. در این سال با انتشار مجموعه اشعار هوای تازه خود را به عنوان شاعری برجسته به همگان نشان داد. این مجموعه سبک جدیدی دارد و بعضی از معروف ترین اشعار شاملو همچون پریا و دخترای ننه دریا در این مجموعه منتشر شده اند. در همین سال به کار روی اشعار حافظ، خیام و بابا طاهر نیز روی آورد.
در سال 1338 شاملو کار جدیدی را شروع کرد و آن نوشتن قصه خروس زری پیرهن پری برای کودکان بود. در همین سال به تهیه فیلم مستند سیستان و بلوچستان برای شرکت ایتال کونسولت نیز پرداخت. این آغاز فعالیت سینمایی جنجال آفرین احمد شاملو بود. در سال های پس از آن و به ویژه با مطرح شدنش به عنوان شاعری معروف، منتقدان مختلف حضور سینمایی او را کمرنگ دانستند. خود او می گفت: «شما را به خدا اسم شان را فیلم نگذارید»
و بعضی شعر معروف او دریغا که فقر/ چه به آسانی/ احتضار فضیلت است را به این تعبیر می دانند که فعالیت های سینمایی احمد شاملو صرفا برای امرار معاش بوده است. شاملو در این باره می گوید:
«کارنامه سینمایی من یک جور نان خوردن ناگزیر از راه قلم بود و در حقیقت به نحوی قلم به مزدی!»
در سال 1339 با همکاری هادی شفائیه و سهراب سپهری اداره? سمعی و بصری وزارت کشاورزی را تأسیس کرد و به عنوان سرپرست آن مشغول به کار شد.

احمد شاملو در 14 فروردین 1341 با آیدا سرکیسیان آشنا شد. این آشنایی تأثیر بسیاری بر زندگی او داشت و نقطه عطفی در زندگی او محسوب می شود. آیدا و شاملو در فروردین 1343 ازدواج کرده و در ده شیرگاه (مازندران) زندگی می کردند.
شاملو در همین سال دو مجموعه شعر به نام های آیدا در آینه و لحظه ها و همیشه را منتشر کرد و سال بعد نیز مجموعه ای به نام آیدا، درخت و خنجر و خاطره! به چاپ رسید.
در سال 1346 شاملو سردبیری قسمت ادبی و فرهنگی هفته نامه “خوشه” را به عهده گرفت. همکاری او با نشریه خوشه تا سال 1348 که نشریه به دستور ساواک تعطیل شد، ادامه داشت. در این سال او به عضویت کانون نویسندگان ایران نیز درآمد. در سال 1347 او کار روی غزلیات حافظ و تاریخ دوره حافظ را آغاز کرد. نتیجه این تحقیقات بعدها به انتشار دیوان جنجالی حافظ به روایت او انجامید.
در اسفند 1350 احمد شاملو مادر خود را از دست داد. در همین سال به فرهنگستان زبان ایران برای تحقیق و تدوینِ کتاب کوچه، دعوت شد و به مدت سه سال در فرهنگستان باقی ماند.
زندگینامه احمد شاملو
احمد شاملو در دهه 1350 نیز به فعالیت های گسترده شعر، نویسندگی، روزنامه نگاری، ترجمه، سینمایی و شعرخوانی خود پرداخت.
او در سال 1351 به علت معالجه آرتروز شدید گردن به پاریس سفر کرد تا زیر تیغ عمل جراحی گردن قرار گیرد. سال بعد مجموعه اشعار ابراهیم در آتش را به چاپ رساند. در سال 1354 دانشگاه رم از او دعوت کرد تا در کنگره نظامی گنجوی شرکت کند و از همین رو عازم ایتالیا شد. در همین سال دعوت دانشگاه بوعلی برای سرپرستی پژوهشکده? آن دانشگاه را پذیرفت و به مدت دو سال به این کار اشتغال داشت.
در سال 1355 انجمن قلم و دانشگاه پرینستون از وی برای سخنرانی و شعرخوانی دعوت کردند و از همین رو عازم ایالات متحده شد. در این سفر او به سخنرانی و شعرخوانی در بوستون و برکلی پرداخت.
هنوز چند ماه نگذشته بود که او دوباره به عنوان اعتراض به سیاست های دولت ایران، کشور را ترک و به آمریکا سفر کرد. در سال 1357 او از آمریکا به انگلستان رفت و در آنجا مدتی سردبیری هفته نامه «ایرانشهر» در لندن را به عهده گرفت.
با وقوع انقلاب ایران و سقوط رژیم شاهنشاهی، شاملو تنها چند هفته پس از پیروزی انقلاب به ایران بازگشت. در همین سال، انتشارات مازیار اولین جلد کتاب کوچه را در قطع وزیری منتشر کرد.
شاملو در این سال ها مجموعه اشعار سیاسی خود را با صدای خود می خواند و به صورت مجموعه? کتاب و نوار صوتی کاشفان فروتن شوکران منتشر می کرد. از جمله اشعار این مجموعه مرگ وارطان است که شاملو اشاره می کند تنها برای فرار از اداره سانسور مرگ نازلی نام گرفته بوده است و در واقع برای بزرگداشت وارطان سالاخانیان، مبارز کمونیست ایرانی، بوده است.

سال های آخر عمر شاملو کم و بیش در انزوایی گذشت که به او تحمیل شده بود. از سویی تمایل به خروج از کشور نداشت و خود در این باره می گویید:
«راستش بار غربت سنگین تر از توان و تحمل من است… چراغم در این خانه می سوزد، آبم در این کوزه ایاز می خورد و نانم در این سفره است.»
از سوی دیگر اجازه هیچ گونه فعالیت ادبی و هنری به شاملو داده نمی شد و اکثر آثار او از جمله کتاب کوچه سال ها در توقیف مانده بودند. بیماری او نیز به شدت آزارش می داد و با شدت گرفتن بیماری مرض قندش، و پس از آن که در 26 اردیبهشت 1376، در بیمارستان ایران مهر پای راست او را از زانو قطع کردند، روزها و شب های دردناکی را پشت سر گذاشت.
البته در تمام این سال ها کار ترجمه و به خصوص تدوین کتاب کوچه را ادامه داد و گه گاه از او شعر یا مقاله ای در یکی از مجلات ادبی منتشر می شد. او در دهه هفتاد با شرکت در شورای بازنگری در شیوه? نگارش و خط فارسی در جهت اصلاح شیوه? نگارش خط فارسی فعالیت کرد و تمام آثار جدید یا تجدید چاپ شده اش را با این شیوه منتشر کرد.
سرانجام در ساعت 9 شب دوم مرداد 1379 درگذشت.
زندگینامه احمد شاملو
برخی از آثار احمد شاملو
دفترهای شعر
-
- 1329-1323 آهنها و احساس، در چاپخانه? یمنی تهران توسط فرمانداری نظامی ضبط و سوزانده شد.
-
- 1330 آهنگهای فراموششده.
-
- 1330 بیست و سه (23)، چاپ مستقل 1330
-
- 1341-1339 لحظهها و همیشه
-
- 1344ـ1343 آیدا، درخت و خنجر و خاطره
-
- 1356-1359 ترانههای کوچک غربت
-
- 1351-1378 حدیث بیقراری ماهان
شعر (ترجمه)
-
- همچون کوچهیی بیانتها 1352
-
- هایکو، شعر ژاپنی با ع. پاشایی، 1361
-
- سیاه همچون اعماقِ آفریقای خودم، (کتاب و نوار صوتی) ترجمه و اجرای اشعاری از لنگستون هیوز، نشر ابتکار 1362، ترانههای میهن تلخ، اشعار یانیس ریتسوس، (کتاب و نوار صوتی)، موسیقی میکیس تئودوراکیس، نشر ابتکار 1360 ترانه? شرقی و اشعار دیگر، اشعار فدریکو گارسیا لورکا، (کتاب و نوار صوتی)، موسیقی گیتار آتا هوآلپا یوپانکویی. نشر ابتکار 1359
-
- سکوت سرشار از ناگفتههاست، (کتاب و نوار صوتی) ترجمه? آزاد و اجرای اشعاری از مارگوت بیکل، با محمد زرینبال موسیقی بابک بیات، نشر ابتکار 1365
-
- چیدن سپیده دم، (کتاب و نوار صوتی) ترجمه? آزاد و اجرای اشعاری از مارگوت بیکل، با محمد زرینبال موسیقی بابک بیات، نشر ابتکار 1365
داستان و رمان و فیلمنامه
-
- داستان زنِ پشتِ درِ مفرغی 1329
-
- زیر خیمه? گر گرفته شب 1334
-
- درها و دیوار بزرگ چین 1352
-
- روزنامه? سفر میمنت اثر ایالات متفرقه? امریق (اوکلند کالیفرنیا)، منتشر نشدهاست
-
- نایب اول اثر رنه بارژاول، 1330
-
- پسران مردی که قلبش از سنگ بود اثر موریوکایی 1330
-
- لئون مورنِ کشیش اثر بئاتریس بک، 1334
-
- زنگار(خزه) اثر هربرت لوپوریه 1334
-
- افسانههای هفتاد و دو ملت در دو جلد، 1337
-
- پابرهنهها اثر زاهاریا استانکو ترجمه ناقصی با عطا بقایی 1337، ترجمه کامل 1350
-
- 81490 اثر آلبر شمبون 1344
-
- قصههای بابام اثر ارسکین کالدول. 1346
-
- دماغ، سه قصه و یک نمایشنامه اثر ریونوسوکه آکوتاگوا، 1351
-
- افسانههای کوچک چینی 1351
-
- دست به دست نوشته? ویکتور آلبا، 1351
-
- مرگ کسب و کار من است اثر روبر مرل 1352
-
- سربازی از دوران سپری شده 1352
-
- شازده کوچولو نوشته? آنتوان دو سنتاگزوپری. نخست در 1358 با نام مسافر کوچولو در کتاب جمعه منتشر شد و بار دیگر در 1363 به ضمیمه? نوار صوتی با موسیقی گوستاو مالر توسط نشر ابتکار انتشار یافت.
-
- بگذار سخن بگویم اثر مشترک دومیتیلا چونگارا و موئما ویئزر، با ع. پاشایی، 1359
-
- دن آرام اثر میخائیل شولوخف، 1382
-
- عیسایی دیگر، یهودایی دیگر، بازنویسی رمان قدرت و افتخار اثر گراهام گرین، در 1356 ترجمه شد اما تاکنون (1385) چاپ نشدهاست.
-
- گیل گمش، تهران، نشرچشمه، 1382
نمایشنامه (ترجمه)
-
- درخت سیزدهم اثر آندره ژید 1341
-
- سیزیف و مرگ اثر روبر مرل با فریدون ایلبیگی 1342
-
- مفتخورها اثر گرگه? چیکی. با انگلا بارانی، 1352
-
- نصف شب است دیگر دکتر شوایتزر، اثر ژیلبر سسبرون. 1361
-
- خانه? برناردا آلبا، عروسی خون (با بازبینی مجدد) بار اول در 1347، یرما سه نمایشنامه از فدریکو گارسیا لورکا 1379
متنهای کهن فارسی
-
- حافظ شیراز به روایت احمد شاملو، 1354 تصحیح دیوان حافظ
-
- افسانههای هفت گنبد، نظامیگنجوی 1336
-
- ترانهها (رباعیات ابوسعید ابوالخیر، عمر خیام و بابا طاهر) 1336
شعر و قصه برای کودکان
-
- قصه? خروس زری پیرهن پری و یل و اژدها بر اساس قصههای لئو تولستوی با نقاشیهای فرشید مثقالی به صورت کتاب و نوار صوتی برای کودکان
-
- قصه? هفت کلاغون، با نقاشیهای ضیاالدین جاوید، 1347
-
- پریا با نقاشی ژاله پورهنگ 1347، به صورت نوار صوتی با صدای شاعر به نام قاصدک 1358
-
- ملکه? سایهها (بر اساس قصهای ارمنی) با نقاشی ضیاالدین جاوید 1348
-
- چی شد که دوستم داشتن؟ اثر ساموئل مارشاک با نقاشی ضیاالدین جاوید 1348
-
- دخترای ننه دریا با نقاشی ضیاالدین جاوید 1357
-
- دروازه بخت با نقاشی ابراهیم حقیقی 1357
-
- بارون با نقاشی ابراهیم حقیقی 1357
-
- یل و اژدها بر اساس قصه ای از آنگل کرالی ییچف، با نقاشی اصغر قرهباغی به ضمیمه نوار صوتی 1360
-
- قصه? مردی که لب نداشت 1378
مجموعه? کتاب کوچه
مجموعه? کتاب کوچه واژهنامهای است از ضربالمثلها، تکیهکلامها، خرافهها و اصطلاحات زبان عامیانه? مردم ایران. از سال 1360 به بعد با همکاری آیدا شاملو تدوین شد و پس از درگذشت شاملو کار بر روی این کتاب توسط آیدا ادامه داشت. چاپ مجلدات این مجموعه هنوز به پایان نرسیدهاست.
امیدواریم از مطالعه زندگینامه احمد شاملو لذت برده باشید.